Artikel
'Mens Dier Ding' van Alfred Schaffer (De Bezige Bij)
'Mens Dier Ding' van Alfred Schaffer
18 november 2014
dag(droom) # 5.106
Onrust. Angst. Achterdocht. Nieuwsgierigheid. Dit was het antwoord dat Alfred Schaffer ooit gaf op de vraag wat hem motiveerde als dichter. Dat valt goed te begrijpen als je naar zijn werk kijkt. Schaffer mag dan wel graag een laconiek terzijde plaatsen in zijn soms observerende, dan weer inlevende zinnen, maar wat domineert is een herkenbare maar ongrijpbare werkelijkheid, een aaneenschakeling van scènes die op zijn minst verontrustend zijn.
De onrust en de soms merkwaardige stapelingen zijn niet verdwenen in zijn laatste werk, maar er is wel iets veranderd. In Mens Dier Ding werpt Schaffer een nieuw licht op het leven en de gedachten van Shaka Zulu, de negentiende-eeuwse Zuid-Afrikaanse staatsman en tiran (1787-1828). De bundel beweegt zich geheel rond de biografie van deze Shaka Zulu, zonder ook maar een moment op feitelijke biografische beschrijvingen uit te komen. Wat we krijgen zijn dagdromen en beschrijvingen van voorvallen die alleen al doordat ze zijn doorspekt met elementen uit ons huidige tijd, van auto’s tot mediagekte, van mobiele telefoons tot speeddating, de biografische feitelijkheid ver te boven gaan. Schaffer speelt een ingenieus spel met de tijd en de herinnering en het perspectief van de dictator Sjaka. Hij maakt (zoals Erik Lindner schreef) van de psychopaat een dichter, van de verliezer een held. Een tragische held wel te verstaan. Een die mysterieus kan raaskallen maar ook stil en kwetsbaar kan zijn.
Schaffers poëzie is levendige poëzie. En zoals Thomas Vaessens eerder opmerkte: ‘De levendigheid van deze poëzie zit 'm niet in de oorspronkelijkheid van de taal - die is bij Schaffer eerder gewoontjes - maar in de soms bijna absurde opeenstapeling van beelden en observaties die in geen enkele reële ruimte naast elkaar kunnen bestaan, behalve in de ruimte van het gedicht. Vaak heeft dit een bijzonder geestig effect. In het onsamenhangend ogende bombardement van observaties schuilt op een indirecte manier ook het engagement van deze poëzie.
Schaffers gedichten werken als films die ons van het ene naar het ander shot voeren en juist in die fragmentatie de onderliggende menselijke werdegang al te duidelijk maken.
'Het is niet mijn bedoeling om te werken aan een lijn van coherente gedachte in een gedicht,' zei Schaffer daar al eens over. 'Het leven zelf is niet coherent, en mijn poëzie brengt dat tot uitdrukking’. Waarmee zijn poëzie ook aansluit bij wat we allemaal doen om het leven te begrijpen; het vinden van een taal om over dat leven na te denken en erover te praten in de hoop dat het begrip ons al pratende ten deel valt.
De jury van de VSB Poëzieprijs prees de indringende wijze waarop in deze bundel fenomenen als ‘macht’, ‘geweld’, ‘roes’ en ‘mythe’ onderzocht worden. ‘Schaffer toont aan dat de schotten tussen mens, dier en ding, maar ook die tussen literaire genres, vaak flinterdun zijn. Duizelingwekkende beelden zorgen daarbij op elke bladzijde voor taalvuurwerk.’
The poems listed below from Men Dier Ding (Man Animal Thing), nominated for the VSB Poetry Prize, were translated from the Dutch by Michele Hutchinson.
Uit het juryverslag bij nominatie:
Deze lijvige bundel is in meer dan een opzicht een waagstuk. Het is een kruising tussen een roman, een biografie en een poëtische autobiografie. Door een uitgekiende collage van tekstsoorten brengt Schaffer de oude Zoeloekrijger Sjaka Zoeloe tot leven. Alle registers worden opengetrokken. Via een brieffragment, een rechtbankverslag, een introductievideo, een tv-show, een quiz en een bezoek aan de huisarts ontdekt de lezer wie die Sjaka is. De verrassende, vaak humoristische en soms erg cynische prozafragmenten worden afgewisseld met lyrische passages waarin Sjaka zijn ziel blootlegt.
Deze bundel onderzoekt op indringende wijze fenomenen als ‘macht’, ‘geweld’, ‘roes’ en ‘mythe’. Schaffer toont aan dat de schotten tussen mens, dier en ding, maar ook die tussen literaire genres, vaak flinterdun zijn. Duizelingwekkende beelden zorgen daarbij op elke bladzijde voor taalvuurwerk.
dag(droom) # 5.106
De klassieke shoot-out.
En dat met zoveel concurrentie
niet normaal, mijn ballen tintelen ervan.
Aan de ene kant sta ik en aan de andere kant
daar sta ik ook, maar dan de uitgelekte en verkouden versie.
De albinosmurf die uit De Smurfen werd geknipt
en uit ik weet niet wat.
De spanning knettert als de brand in een papierfabriek.
Ik kijk nog een keer heel precies –
wat ben ik dik geworden, allemachtig, stevig sta ik niet.
Als een dictator op sterk water.
Tussen ons een mateloze vlakte, een betonnen poolgebied.
Eigenlijk gewoon een mix van zand en gras
niet groter dan de achtertuin waarin ik vroeger lag.
Ik zie me denken maar dat ís mijn lichaam niet
dat bén ik niet, nooit zou ik naar mijn vestzak tasten
om mijn mondharmonica te pakken
en een onverstandig deuntje te gaan fluiten.
En dat met zoveel concurrentie
niet normaal, mijn ballen tintelen ervan.
Aan de ene kant sta ik en aan de andere kant
daar sta ik ook, maar dan de uitgelekte en verkouden versie.
De albinosmurf die uit De Smurfen werd geknipt
en uit ik weet niet wat.
De spanning knettert als de brand in een papierfabriek.
Ik kijk nog een keer heel precies –
wat ben ik dik geworden, allemachtig, stevig sta ik niet.
Als een dictator op sterk water.
Tussen ons een mateloze vlakte, een betonnen poolgebied.
Eigenlijk gewoon een mix van zand en gras
niet groter dan de achtertuin waarin ik vroeger lag.
Ik zie me denken maar dat ís mijn lichaam niet
dat bén ik niet, nooit zou ik naar mijn vestzak tasten
om mijn mondharmonica te pakken
en een onverstandig deuntje te gaan fluiten.
Onrust. Angst. Achterdocht. Nieuwsgierigheid. Dit was het antwoord dat Alfred Schaffer ooit gaf op de vraag wat hem motiveerde als dichter. Dat valt goed te begrijpen als je naar zijn werk kijkt. Schaffer mag dan wel graag een laconiek terzijde plaatsen in zijn soms observerende, dan weer inlevende zinnen, maar wat domineert is een herkenbare maar ongrijpbare werkelijkheid, een aaneenschakeling van scènes die op zijn minst verontrustend zijn.
De onrust en de soms merkwaardige stapelingen zijn niet verdwenen in zijn laatste werk, maar er is wel iets veranderd. In Mens Dier Ding werpt Schaffer een nieuw licht op het leven en de gedachten van Shaka Zulu, de negentiende-eeuwse Zuid-Afrikaanse staatsman en tiran (1787-1828). De bundel beweegt zich geheel rond de biografie van deze Shaka Zulu, zonder ook maar een moment op feitelijke biografische beschrijvingen uit te komen. Wat we krijgen zijn dagdromen en beschrijvingen van voorvallen die alleen al doordat ze zijn doorspekt met elementen uit ons huidige tijd, van auto’s tot mediagekte, van mobiele telefoons tot speeddating, de biografische feitelijkheid ver te boven gaan. Schaffer speelt een ingenieus spel met de tijd en de herinnering en het perspectief van de dictator Sjaka. Hij maakt (zoals Erik Lindner schreef) van de psychopaat een dichter, van de verliezer een held. Een tragische held wel te verstaan. Een die mysterieus kan raaskallen maar ook stil en kwetsbaar kan zijn.
Schaffers poëzie is levendige poëzie. En zoals Thomas Vaessens eerder opmerkte: ‘De levendigheid van deze poëzie zit 'm niet in de oorspronkelijkheid van de taal - die is bij Schaffer eerder gewoontjes - maar in de soms bijna absurde opeenstapeling van beelden en observaties die in geen enkele reële ruimte naast elkaar kunnen bestaan, behalve in de ruimte van het gedicht. Vaak heeft dit een bijzonder geestig effect. In het onsamenhangend ogende bombardement van observaties schuilt op een indirecte manier ook het engagement van deze poëzie.
Schaffers gedichten werken als films die ons van het ene naar het ander shot voeren en juist in die fragmentatie de onderliggende menselijke werdegang al te duidelijk maken.
'Het is niet mijn bedoeling om te werken aan een lijn van coherente gedachte in een gedicht,' zei Schaffer daar al eens over. 'Het leven zelf is niet coherent, en mijn poëzie brengt dat tot uitdrukking’. Waarmee zijn poëzie ook aansluit bij wat we allemaal doen om het leven te begrijpen; het vinden van een taal om over dat leven na te denken en erover te praten in de hoop dat het begrip ons al pratende ten deel valt.
De jury van de VSB Poëzieprijs prees de indringende wijze waarop in deze bundel fenomenen als ‘macht’, ‘geweld’, ‘roes’ en ‘mythe’ onderzocht worden. ‘Schaffer toont aan dat de schotten tussen mens, dier en ding, maar ook die tussen literaire genres, vaak flinterdun zijn. Duizelingwekkende beelden zorgen daarbij op elke bladzijde voor taalvuurwerk.’
The poems listed below from Men Dier Ding (Man Animal Thing), nominated for the VSB Poetry Prize, were translated from the Dutch by Michele Hutchinson.
Sponsors
Partners
LantarenVenster – Verhalenhuis Belvédère